De provincie heeft vandaag de begroting van 2017 besproken ("algemene beschouwingen"), lees hier het betoog van onze fractievoorzitter Janet Duursma.

Beste collega-Statenleden, college en overige toehoorders,

Vandaag behandelen wij de begroting van Overijssel. Voordat ik daarover begin, moet mij iets anders van het hart. Ik ben onthutst over de uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Ik vind het zeer verontrustend dat een man die openlijk racistische uitspraken doet, die buitengewoon seksistisch is, die er trots op is dat hij volkomen onvoorbereid deelneemt aan debatten, die arbeiders uitbuit, die zijn belastingaangifte niet openbaar wil maken, en die bovendien heeft gezegd de uitslag van de verkiezingen niet te respecteren als hij niet wint; dat deze man president wordt van de VS.

Ik maak mij grote, zeer grote zorgen over deze groei van het populisme. Dat zoveel mensen stemmen op grond van onderbuikgevoelens, maakt dat ik me afvraag of we niets hebben geleerd van de Tweede Wereldoorlog. Dat je vrede niet bereikt door mensen buitenspel te zetten, maar dat je vrede behoudt door samenwerking.

Dat de waarden vrijheid, gelijkheid en tolerantie de basis vormen van onze democratische rechtsstaat.

Dan zal ik nu overgaan tot behandeling van de begroting.

In 2010 heeft de provincie haar aandelen Essent verkocht. Dit heeft de provincie ongeveer 1,2 miljard euro opgeleverd. 1,2 miljard (miljard hè), een 12 met ácht nullen erachter! Dat geld wordt nu in rap tempo uitgegeven, in ácht jaar. Het gaat echt om enorme bedragen: we hebben het over 150 miljoen per jaar!

Nu zal het college wellicht betogen dat zij het geld juist heel goed hebben besteed. Dat zij het hebben geïnvesteerd en dat het geld op die manier terugkomt. GroenLinks betwijfelt of dit geld wel terecht op de plek waar het het hardst nodig is.

Let wel, GroenLinks is voor een anticyclisch beleid. Dat een deel van het bedrag gestopt is in het Energiefonds, dat is goed!

Maar er gaat ook heel veel eigen geld naar wegen. De A1 en N35 zijn rijkswegen. Maar dit college vindt het geen enkel probleem om hier geld aan uit te geven. Ook op cultuur is de afgelopen jaren fors bezuinigd. Subsidies voor huiseigenaren en ondernemers worden gezien als nuttig, cultuursubsidie als geldverspilling. Een groot deel van de provinciale begroting gaat naar asfalt. Daar horen we nooit iemand over. Terwijl er vele uren op de dag zijn, laat staan in de nacht, dat die derde rijbaan op de A1 echt niet nodig is.

En veel van de bezwaren die ingebracht kunnen worden tegen kunstsubsidie of ontwikkelingshulp, gelden ook voor ‘rechtse hobby’s’: subsidies voor ondernemers verstoren ook de markt, maken mensen ook afhankelijk van steun of ze komen terecht bij mensen die ze niet nodig hebben. Dat geldt vooral bij staatssteun voor grote projecten. Neem bijvoorbeeld de JSF. Weliswaar geen provinciaal onderwerp, maar wel illustratief: In 2002 stelde de VVD dat meedoen aan de Joint Strike Fighter voor Nederland 25.000 banen zou gaan opleveren. Onderzoeksbureau SEO concludeerde in 2013 echter dat deelname aan de JSF op lange termijn weliswaar voor hoogwaardiger banen zorgt, maar geen extra werkgelegenheid oplevert. Wel waren de kosten vele malen hoger dan aanvankelijk begroot was.

Ook het Financieel Dagblad (26 januari 2015) stelt dat investeringen in innovatie komen vaak niet goed van de grond komen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt niet dat deze subsidies effectief zijn.

Dit college focust zich juist bij werkgelegenheid bijzonder sterk op innovatie en op high-tech. Met als argument dat dat ook tot werkgelegenheid aan de onderkant leidt, een redenering die geen stand houdt: het kost een hoop geld, het werkgelegenheidseffect ervan is niet aantoonbaar en als het al tot banen leidt dan zijn het banen voor de hoogopgeleiden.

Terwijl de grootste problemen met betrekking tot werkloosheid een grote groep laaggeschoolden betreft. Dit zijn geen mensen die een technische opleiding volgen, laat staan hebben afgerond. Deze mensen komen niet aan het werk in de ‘HTSM’ (High Tech Materialen Topsector); en ook niet een testcentrum voor drones; en ook niet in de ontwikkeling van ‘advanced materials’.

Ik neem u even mee naar de toekomst. Laten we een blik vooruit werpen naar 2019:

Wat we dan zien is dat de kansarmen in Twente, maar ook in Salland en Kop van Overijssel, nog steeds werkloos zijn; veruit de meeste laaggeschoolden hebben nog geen werk; werken over de grens is nog steeds net zo moeilijk als in 2016; en er is geen geld meer voor projecten voor deze doelgroep. Sterker nog: structurele bezuinigingen zijn wellicht nodig omdat inkomen in de vorm van Essent-dividend er niet meer is. Alle geld is opgemaakt.

Nota bene door twee centrum-rechts tot rechtse coalities! Links wordt vaak verweten de potverteerder te zijn. Maar wie is hier de potverteerder? Rechts is de potverteerder!

Dan enkele zaken betreffende natuur, milieu en energie.

Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) heeft de zoutwinning en dieselopslag van AkzoNobel onder verscherpt toezicht geplaatst. Dat betekent dat er permanent mensen van SodM op de locatie in Hengelo zijn. Ook voert het Openbaar Ministerie (OM) een strafrechtelijk onderzoek uit naar AkzoNobel als gevolg van de lekkages.

GroenLinks wil weten wat de acties van SodM en het OM betekenen voor de samenwerking met AkzoNobel. Is er nu sprake van een koelkast-fase voor nog niet definitieve plannen? Er is voor de zomer bijvoorbeeld een convenant afgesloten met AkzoNobel en de gemeente Deventer, die vele miljoenen overheidssubsidies behelzen.

20 van de 30 NAM-locaties in Overijssel zijn vervuild. Het aantal vervuilde Akzo-locaties in Overijssel is nog onbekend. Op dit moment loopt er een onderzoek naar de 550 zoutputten in Overijssel. GroenLinks werkt aan een voorstel dat beoogt dat de vervuilers hun vervuiling van de gas- en zoutwinning in Overijssel z.s.m. opruimen, zodat niet de Overijsselse inwoners het schoonmaken straks mogen betalen zoals nu met de voormalige Olasfa-terrein in Olst gebeurt.

Nu we het toch over een schone leefomgeving hebben:

in de begroting is een bedrag van 9 miljoen opgenomen voor de nazorg van vuilstortlocatie Elhorst Vloedbelt (Zenderen). Deze nazorgplannen worden iedere 5 jaar opnieuw vastgesteld. In 2010 is dat ongezien gebeurd. En vervolgens is dit jaar geconstateerd dat enkele posten onjuist in de begroting stonden. Met een dusdanig groot verschil dat er nu 9 miljoen bij moet!

Het is in de vergadering van vandaag al meer aan de orde geweest en ook hier blijkt weer: het schort hier en daar fors aan het toezicht dat de provincie moet houden op een schone leefomgeving.

Wij maken ons zorgen over de ontwikkeling van Windenergie.

De cijfers in de begroting mbt de windenergie-afspraken (in 2020 85,5 MegaWatt) kloppen niet, omdat de cijfers vanwege het verkleinen van het windpark De Veenwieken bij Hardenberg niet zijn verwerkt in de begroting. Ten tijde van opmaak deze begroting was al duidelijk dat er minstens 7 MW windenergie niet gerealiseerd ging worden. Ons is laatst toegezegd dat in december besluiten aan Provinciale Staten worden voorgelegd die ervoor zorgen dat we in 2020 op minstens 85,5 MW komen. Wij kijken uit naar deze besluiten. Maar we geloven niet in sprookjes, dus we maken ons ook ernstig zorgen dat de doelstelling van 85,5 MW helemaal niet wordt gehaald.

Op het gebied van landbouw heeft GroenLinks gevraagd of er afstemming is tussen provincie en gemeenten met betrekking tot het toezicht en handhaving van het al dan niet aan staan van de luchtwassers in stallen. Het blijkt dat de overheden niet of nauwelijks met elkaar gegevens uitwisselen. Dat is zorgelijk. Als we willen weten hoeveel stikstof de agrarische sector echt uitstoot, is die gegevensuitwisseling noodzakelijk. Wij zijn immers uitvoerder voor deProgrammatische Aanpak Stikstof (PAS) en dan heb je deze informatie nodig.

Wellicht goed om hierbij ook een opmerking te maken over de Belastingverordening. GroenLinks vraagt zich af waarom de leges faunabeheer niet kostendekkend? Dat is voor alle leges het geval. Waarom hier een uitzondering gemaakt wordt, is ons een raadsel. Het lijkt er op dat hier sprake is van een op onnavolgbare gronden tegemoet gekomen wordt aan de belangen van de agrariërs.

Kortom, bij de behandeling van de perspectiefnota waren wij aangenaam verrast door de inbreng van de coalitiefracties. Er werd door hen sterk de nadruk gelegd op duurzaamheid. Er was een brede roep om aandacht voor een groene leefomgeving, voor schone lucht, voor een mooi buitengebied waarin de natuur de ruimte krijgt. Ik heb toen gezegd dat ik van harte hoop dat alle partijen die toen pleitten voor natuur, voor het belang van groen, voor het belang van duurzaamheid, hun woorden om zouden zetten in daden. Volgens GroenLinks heeft in de begroting op veel terreinen de natuur, de schone grond, de gezonde leefomgeving helaas flink moeten inboeten ten koste van andere, van financiële, van korte-termijn economische belangen.

Tot slot,

Beste Statenleden, mensen die mij al langer kennen weten dat ik soms betoog dat de christendemocratie en het communisme veel gemeenschappelijk hebben: de gemeenschap vormt de basis; de overheid moet vooral de zwakkeren helpen; en we hebben een verantwoordelijkheid die verder reikt dan ons eigen welbevinden

Daarom roep ik het college, en het CDA en de ChristenUnie in het bijzonder, op om bij toekomstige plannen hun sociale gezicht te laten zien. En te investeren in plannen voor mensen die het het hardst nodig hebben, de mensen aan de onderkant. En te investeren in wat kwetsbaar is en niet voor zichzelf kan opkomen: de natuur en toekomstige generaties.

GroenLinks kijkt uit naar uw komende voorstellen.

Deze tekst had ik geschreven voor de rampzalige uitslag van de verkiezingen in de Verenigde Staten. Nu zou ik nog sterker willen pleiten voor constructieve samenwerking tussen alle partijen die wel nadenken, die vinden dat je mensen moet beoordelen op wat ze doen, niet waar ze geboren zijn. Partijen die vinden dat je niet op basis van emotie, en al helemaal niet op basis van onderbuikgevoelens moet stemmen. We weten allemaal waar het toe kan leiden als we zo met onze democratie omspringen. GroenLinks doet een oproep aan alle democratische partijen om deze vorm van populisme met alles wat we tot onze beschikking hebben tegen te gaan. Een oproep aan alle partijen die de waarden gelijkheid en tolerantie wel hoog in het vaandel hebben om met elkaar de democratie te bewaken.

Janet Duursma, november 2016